Ermeni Mültecileri Meselesi ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Sovyet Ermenistanı’na Yapılan Göçler

Güzin Çaykıran

doi:https://doi.org/10.29329/jomiss.2023.620.1

Original article | Journal of Migration and Settlement Studies 2023, Vol. 1(2) 147-162

Ermeni Mültecileri Meselesi ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Sovyet Ermenistanı’na Yapılan Göçler

Güzin Çaykıran

pp. 147 - 162 | DOI: https://doi.org/10.29329/jomiss.2023.620.1 | Manu. Number: MANU-2310-01-0001.R1

Published online: December 27, 2023 | Number of Views: 17 | Number of Download: 97

Save PDF

Abstract

24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanarak dünya nezdinde Milli Mücadele’nin başarısı ve yeni Türk devletinin varlığı kabul edilmişti. Lozan Konferansı’nda beklediklerini bulamayan Ermeniler ise Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam)’ne başvurmuşlardı. Birinci Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan göç problemini çözmek için Milletler Cemiyeti tarafından 1921’de bir konferans yapılmış ve Rus Mültecileri Komiserliği kurulmuştu. 1922’de ise Rus mültecilere kimlik belgesi verilmesi kabul edilmişti. Bu kimlik belgesine “Nansen Pasaportu” (Նանսենյան անձնագիր) denilmekteydi. 1924 yılında Ermeni mültecilerin de bu pasaporttan yararlanmasına karar verilmiş ve Ermeni kaynaklarına göre, 7.000 Ermeni, bu pasaporttan yararlanmıştı. Ayrıca Nansen, 50.000 Ermeni mültecinin Ermenistan’da Serdarabad şehrine yerleştirilmesi için çaba sarf etmiş ancak üye devletlerden yeteri kadar destek bulamamıştı. Ermeni mültecileri meselesinin sözde Ermeni soykırım iddialarının bir uzantısı olduğu anlaşılmaktadır. Çalışmada Milletler Cemiyeti’nde gündeme gelen Ermeni mültecilerin durumu ve Sovyet Ermenistan’a yapılan göçler ele alınmıştır.

Keywords: Lozan Konferansı, Milletler Cemiyeti, Ermeni Mültecileri, Nansen Pasaportu, Sovyet Ermenistanı, Göç

How to Cite this Article?

APA 6th edition
Caykiran, G. (2023). Ermeni Mültecileri Meselesi ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Sovyet Ermenistanı’na Yapılan Göçler . Journal of Migration and Settlement Studies, 1(2), 147-162. doi: 10.29329/jomiss.2023.620.1

Harvard
Caykiran, G. (2023). Ermeni Mültecileri Meselesi ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Sovyet Ermenistanı’na Yapılan Göçler . Journal of Migration and Settlement Studies, 1(2), pp. 147-162.

Chicago 16th edition
Caykiran, Guzin (2023). "Ermeni Mültecileri Meselesi ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Sovyet Ermenistanı’na Yapılan Göçler ". Journal of Migration and Settlement Studies 1 (2):147-162. doi:10.29329/jomiss.2023.620.1.

References

I- Arşiv Kaynakları:

- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Türk Arşivi: (BDA)

534-36963-148520-4.

571-34620-136342-1.

571-34620-136342-13.

571-34620-136342-16.

571-34620-136342-21.

571-34620-136342-24.

571-34620-136342-25.

571-34620-136346-2.

571-34941-137964-1.

571-34941-137964-11.

571-34941-137964-14.

571-35231-138611-122.

571-35357-138982-16.

571-35357-138982-26.

571-35357-138982-29.

571-35357-138982-31.

571-35357-138982-41.

571-35357-138982-47.

571-35357-138982-52.

571-35357-138982-7.

- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi: (BCA.)

30-10-MUAMELAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ-108-715-15.

- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi: (BOA.)

BOA, HR/İM/22/176.

BOA, HR/IM/48/80.

II- Gazeteler:

Vakit, 10 Temmuz 1932.

Cumhuriyet, 22 Ağustos 1933.

III- Telif ve Tetkik Eserler:

ATNUR, İbrahim Ethem, “Osmanlı Hükümetleri ve Tehcir Edilen Rum ve Ermenilerin Yeniden İskânı Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, c. 4, S. 14, 1994, s. 121-139.

ATNUR, İbrahim Ethem, Tehcirin Ardından Meseleler-Uygulamalar, Hitabevi Yayınları, Ankara, 2019.

BARHUDARYAN, V., HAKOPYAN, A., HARUTYUNYAN, H., GAZEHETSYAN, V., MİNASYAN, E., MELKONYAN, E., Hayots Patmutyun (Noraguyn Şrcan): Dasagirk Hanrakrtakan 9-rd, Hmb. V. Barhudaryan, Manmar, Yerevan, 2014, ec 73 [ԲԱՐԽՈՒԴԱՐՅԱՆ, Վ., ՀԱԿՈԲՅԱՎ., Հ., ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ, Հ., ՂԱԶԱԽԵՑՅԱՆ, Վ., ՄԻՆԱՍՅԱՆ, Է., ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ, Է., Հայոց պատմություն (նորագույն շրջան)։ Դասագիրք հանրակրթական դպրոցի 9-րդ դասար, Խմբ. Վ. Բարխուդարյանի, Մանմար, Երևան 2014].

BEYOĞLU, Süleyman, “Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, c. 2/S. 3, Kış 2008, s. 125-138.

BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Türk İstiklal Harbi; Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, 3. Basım, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1999.

BİLGİN, Mustafa Sıtkı, “Lozan Konferansı'nda Ermeni Meselesi: İtilaf Devletlerinin Diplomatik Manevraları ve Türkiye'nin Karşı Siyaseti”, Belleten, c. 69/ S. 254, 2005, s. 267-284.

EKREM, Reşat, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar (1300-1920 ve Lozan Muahedesi 24 Temmuz 1923), Türkiye Matbaası, İstanbul 1934.

ERDEM, Ufuk, “Ermenilerin Kafkasya’ya Yerleştirilmesi ve Fridtjof Nansen’in 1925 Tarihli Raporu”, VIII. Uluslararası Atatürk Kongresi (Atatürk ve Türk Kültür Coğrafyasında Kafkasya ve Çevresi), yay. haz. M. Uğur, c. 1, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017, s. 1351-1393.

ERDOĞAN, Dilşen İnce, “American Board Of Commissioners For Foreign Mission (ABCFM) Near East Relief’e Amerikan Misyonerlerinin Anadolu’daki Faaliyetleri”, Belgi, S. 14, 2017, s. 552-566.

Göç Terimleri Sözlüğü, ed. B. Çiçekli, çev. Littera Çeviri, Uluslararası Göç Örgütü, İsviçre 2009.

KARACA, Birsen, “Ermeni Kültüründe İdeolojik Bir Eyleme Dönüşen Anı Üretme Geleneği”, Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları, Ed. A.Kılıç, Terazi Yayıncılık, Ankara 2019, s. 99-112.

KARPAT, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.

QASIMLI, Musa, Azerbaycan, Ermenistan Ve Türkiye: Gerçek Tarih Arayışı (1920-1994), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2019.

MCCARTHY, Justin, Müslümanlar ve Azınlıklar, (çev. B. Umar), İnkılap Yayınevi, İstanbul 1998.

MELKONYAN, Ruben, “Turkiayi Kristonya Pokramasnutyunneri Hndirı Lozani Banaktsutyunnerum. “Haykakan Azgayin Ocah”-i Dteğdsman Şurç Knnarkumner”, Hayagitutyun Handes, 1/19, (2020), ec 74-75 https://artsakhlib.am/2020/09/22/թուրքիայի-քրիստոնյա-փոքրամասնությու/ son erişim tarihi: 16.10.2022. [ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ, Ռուբեն “Թուրքիայի Քրիստոնյա Փոքրամասնությունների Խնդիրը Լոզանի Բանակցություններում. «Հայկական Ազգային Օջախ»-Ի Ստեղծման Շուրջ Քննարկումներ”, Հայագիտության Հանդես, 1/19, 2020 63-75, https://artsakhlib.am/2020/09/22/թուրքիայի-քրիստոնյա-փոքրամասնությու/ son erişim tarihi: 16.10.2022].

MELKONYAN, Aşot, Hayots Patmutyan Aknarkner (Haguyn Jamanaknerits Minçev XX d. Verç, HGAA Partm. İnst., Yerevan 2018, ec 360 [ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ, Աշոտ, Հայոց Պատմության Ակնարկներ (Հագույն Ժամանակներից Մինչև XX դ. վերջը), Հ ԳԱԱ Պատմ. Ինստ., Երևան 2018].

SOYAL, Gökhan, Türkiye’ye Yönelik İltica Sorunu ve Afad’ın Rolü; Gaziantep Çadır Kentler Örneği, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın 2017.

TEKİN, Murat, “Eski Mezopotamya’da Coğrafi ve Etnik Yapı”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S. II, 2014, s. 111-125.

VARDANYAN, Knarik Hakop, Pahstakanneri Yev Apastan Haytsoğneri Paştpanutyan Veraberyal Micazgayin İravakan Akterı Yev Drants Azgayin İrakakan İmplementatsian, “YPH” Hratarakçutyun, Yerevan, 2018, ec 10-12 [ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ, Քնարիկ Հակոբ, Փախստականների Եվ Ապաստան Հայցողների Պաշտպանության Վերաբերյալ Միջազգային Իրավական Ակտերը Եվ Դրանց Ազգային Իրավական Իմպլեմենտացիան, «ԵՊՀ» հրատարակչություն, Երևան 2018].

IV- İnternet Kaynakları:

62.Հայկական Հարցը 1921-1923թթ.: Լոզանի Կոնֆերանսը: https://www.anunner.com/repository-articles/armenian-people-history/62._ՀԱՅԿԱԿԱՆ_ՀԱՐՑԸ_1921 1923ԹԹ.:_ԼՈԶԱՆԻ_ԿՈՆՖԵՐԱՆՍԸ, son erişim tarihi: 20.04.2023.

https://snl.no/Nansen-pass, son erişim tarihi: 20.04.2023.

http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=1482, son erişim tarihi: 21.04.2023.

http://www.genocide-museum.am/arm/30.11.2016-Nansen.php, son erişim tarihi: 21.04.2023.

Volume 1 Issue 2

December 2023

All Articles