Original article | Journal of Migration and Settlement Studies 2024, Vol. 2(1) 18-35
19. Yüzyılda Tokat Kasabası: Gelenler-Gidenler
Nedim İpek
pp. 18 - 35 | DOI: https://doi.org/10.29329/jomiss.2024.1039.2 | Manu. Number: MANU-2402-21-0001.R2
Published online: June 30, 2024 | Number of Views: 43 | Number of Download: 344
Abstract
Tokat kasabasının nüfusu 16. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar Anadolu’daki sair yerleşmelerin aksine yaklaşık iki buçuk kat artarak 20 bine ulaşmıştır. Bu artışta kasabaya yönelik göçlerin etkili olduğu anlaşılmaktadır. Göç almasının sebepleri kasabanın ticaret yolları üzerinde bulunması, dokuma, deri, tekstil sanayi ve bakır işleme merkezi olması şeklinde sıralanabilir. 19. yüzyılın ortalarında kasabanın nüfusu %54.83’ü Müslim ve %45.17’si gayrimüslim olmak üzere toplam 19 bin kişidir. Bu rakam 1870’de 20 bine yükselmiştir. Kasabanın nüfusunun artışında ülkenin sair yerlerinden gelen gurbetçiler etkilidir. Özellikle Sivas ve Canik dâhilindeki yerleşmelerden eğitim ve sanayide istihdam olmak amacıyla gelenler olmuştur. Daha az olmakla beraber kasabadan memuriyet yapmak üzere Erzurum, Amasya, Ankara ve İzmir’e gidenlere de tesadüf edilmektedir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Anadolu’ya gelen muhacirlerin bir kısmı buraya yerleştirilmiştir. Muhacirler mevcut mahallelerin yanı sıra Muhacirin-i cedide gibi yeni kurulan mahallelere de yerleştirilmiştir. 1897’de kasaba dâhilinde isyan ve karışıklıkların çıkmasında etkili olan Ermenilerden 55 kişi Trablusgarp’a sürgün edilmiştir. Bu olaydan sonra Ermenilerin bir kısmı Rusya veya Amerika’ya göç etmiştir. Arda kalan Ermeniler ise genel savaş esnasında güvenlik endişesiyle çıkarılmışlardır. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde ise Rumların mübadeleyle tabi tutulması sonucu Tokat’ın nüfusu azalmış ve homojenleşmiştir. Bu çalışmada, 1800-1924 sürecinde arşiv kayıtlarına istinaden kasaba dâhilindeki nüfus hareketleri tespit edilip değerlendirilecektir.
Keywords: Tokat, Muhacir, Gurbetçi, İç göç
| How to Cite this Article? |
|---|
|
APA 6th edition Harvard Chicago 16th edition |
| References |
|---|
|
A. Arşiv Kaynakları - Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA) A.Mkt. Um. Ae.Sslm.3. BEO. C. As. C. Dh. C.Hr. Dh. Mkt. Dh. Mkt. Dh.Şfr. Hat. Hr. İd. Hr. Uhm. İ.Hus. İ.Mvl. Nfs. d. Tmik. M. TSMA. Y.Mtv. Zb. B. Kaynak ve Tedkik Eserler AÇIKEL, Ali, “19. Asrın İlk Yarısında Batılı Seyyahların Seyahatnamelerine Göre Tokat Şehri”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiriler, Tokat 2015, s. 135-146. AÇIKEL, Ali, “Tanzimat Döneminde Tokat Kazasının İdari ve Nüfus Yapısındaki Değişiklikler (1839- 1880)”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 27, S. 2, 2003, s. 253-265. AÇIKEL, Ali, “Tokat”, TDVİA, C. 41, İstanbul 2012, s. 219-223. AKIN, Zübeyde, 25 Numaralı Tokat Şer’iye Sicilinin (1234- 1236/ 1819- 1821) Transkripsiyonlu Metni Değerlendirilmesi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2014. AKTAŞ, Esat, 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Tokat Sancağı, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2009. AKYÜZ, Özlem, Şehir Coğrafyası Açısından Bir Araştırma: Geçmişten Günümüze Tokat, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tez, İstanbul 2018. ARAS, Engin, Bir Osmanlı Sanayi Teşebbüsü Olarak Tokat Kalhanesi (1840- 1920), Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tokat 2019. ATABEY, Fatma, “19. Yüzyılın İlk Yarısında Tokat Şer’iye Sicillerine Kayıtlı Olan Sürgünler”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu 25- 26 Eylül 2014 Bildiriler, C. 1, Tokat 2015, s. 237- 247. ATAM, Şenay, “1834 Yılında Tokat’ta Mahalle Yapılanması ve Muhtarlık Teşkilatının Kurulması”, Jassss, C. 6, S. 2, 2013, s. 73-90. AYKUN, İbrahim, “Yemen ve Yemen’de Şehit Olan Tokatlılar”, Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012, C. 1, Tokat 2012, s. 45-57. BELGE, Hadi, “İsveçli Gezgin Jean Otter’in Şark Seyahati: Tokat ve Amasya İzlenimleri (1734- 1744)”, Turkish Studies, C. 16, S. 3, 2021, s. 251-266. BELGE, Hadi, 80 Numaralı ve (H. 1296- 1301 / M. 1878 – 1884 Tarihli Tokat Şer’iye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2002. BEŞİRLİ, Mehmet, “17 ve 19. Yüzyıllarda Bir Orta Karadeniz Kenti: Tokat”, Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, İstanbul 2008, s. 207-236. BEŞİRLİ, Mehmet, Orta Karadeniz Kentleri Tarihi Tokat (1771- 1853), Tokat 2005. ÇAVDAR, Necati, “19. Yüzyıl Ortalarında Tokat’ta Katolik Ermeniler: Demografi- Ekonomi”, Yeni Türkiye, S. 60, Ankara 2014 s. 449- 469. ÇAVDAR, Necati, “Tanzimat Döneminde Tokat’ta Rum Nüfusu”, History Studies, C. 11, S. 6, 2019, s. 2207-2227. ÇAVDAR, Necati, “Temettüat Kayıtlarına Göre Tokat Mahallelerinde Yaşayan Yahudilerin Sosyal ve Ekonomik Durumları (1844- 1845)”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (25- 26 Eylül 2014), C. 1, Tokat 2015, s. 327-350. DAĞAŞAN, Emre, “Göçün Sosyal Hayata Yansımaları: 93 Harbi Döneminde Oltu’dan Tokat’a Bir Göç Hikayesi”, Geçmişten Günümüze Göç, C. 2, Samsun 2017, s. 737-744. DEMİR, Alpaslan, “15. Yüzyılın İkinci Yarısında Tokat Şehrinde Göçmenler”, Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012, C. 1, Tokat 2012, s. 83-97. DÖNDER, Yasin, 16- 20. Yüzyıllarda Anadolu’da Kaybolan Yerleşmeler: Tokat Örneği, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tokat 2020. EŞKİ, İsa, 1856- 1900 Yılları Arasında Kafkasya’dan Gelip Tokat Merkez İlçesi Köylerine Yerleşen Çerkesler, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2016. GENÇ, Mehmet, “17- 19. Yüzyıllarda Sanayi ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara 1987, s. 145-169. HANİLÇE, Murat, “Medreselerde Geceleyenlerin Profilleri Üzerine Bir Deneme: Tokat Medreseleri Örneği (1830- 1847)”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2017, s. 237-258. HANİLÇE, Murat, “William John Hamilton’un Gözünden 1836’da Bir Osmanlı Şehri: Tokat”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, Ankara 2016, s. 175-192. HANİLÇE, Murat, 16 Numaralı Tokat Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonlu Metni ve Değerlendirilmesi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2009. İPEK, Nedim, Memalik-i Şahanede Muhaceret, Ankara 2022. KARABAY, Kazim, 63 Nolu Tokat Şer’iye Sicili, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2007. KARAGÖZ, Rıza, Canikli Ali Paşa, TTK Yay., Ankara 2003. KODAMAN, Bayram, “20 Yüzyıl Başında Sivas Vilayeti (1901)”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara 1987, s. 179-183. KÖSE, Osman, 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması, TTK Yay., Ankara 2006 KUŞ, Ayşegül, “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Amerikalı Misyoner H. J. Van Lennep’in Tokat İzlenimleri”, AÜ. Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 52, Erzurum 2014, s. 125-140. KUŞ, Ayşegül, “Lennep’in Seyahatnamesinde Tokat’ın İktisadi Yapısı”, Tokat’ın Tarihi ve Kültürü Sempozyumu 25- 26 Eylül 2014, 1, Tokat 2015, s. 553-562. MUTLU, Cengiz, Mütareke Döneminde Rum Nüfus Hareketleri (1918- 1922), Ankara 2014. ÖNAL, Ahmet, “Tokat’ın Zoraki Misafirleri”, Tokat Sempozyumu 1- 3 Kasım 2012, C. 1, Tokat 2012, s. 243-250. ÖZDAĞ, Abdullah, “Tokat Sancağı’nda Ermeni Olayları (1890- 1900)”, Turkish Studies, C. 9, S. 1, Ankara 2014, s. 427-438. ÖZTÜRK, Nazif, “Selçuklu- Osmanlı Dönemi Ulaşım Sisteminde ve Ticaretinde Tokat’ın Yeri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara 1987 s. 71-80. SİNİN, Süleyman, Kafkasya’dan Tokat’a Göçler ve Muhacirlerin Sosyo- Kültürel Entegrasyonları (1877- 1914), Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2018. Sivas Vilayeti Salnamesi, 1287, 1288, 1292, 1298, 1306, 1308, 1325. SUBAŞI Bekir, 60 Numaralı (h. 1265- 1266) Tokat Şer’iye Sicilinin Metni ve Değerlendirilmesi, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir 2010. TAŞBAŞ, Erdal, “19. Yüzyılda Tokat’ta Göçmen İskânı ve Göçmen Sevkinde Şehrin Önemi”, Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012, C. 1, Tokat 2012, s. 261-285. UĞURLU, Ümmühan, Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Tokatlı Devlet Memurları, Tokat 2014. UZMAN, Nasrullah, Türkiye’nin Mülteci ve Muhacir Politikaları ( 1923- 1947), Ankara 2018. YAZICI, Emel, 47 Numaralı Tokat Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonlu Metni ve Değerlendirilmesi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2011. YILMAZ, Yasemin, 82 Numaralı ( h. 1304- 1313 / M. 1886- 1896) Tokat Şer’iye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2010. |
.jpeg)
