Research article | Open Access
Journal of Migration and Settlement Studies 2025, Vol. 3(1) 52-72
Amasya'nın Kitlesel Göçlerle İmtihanı: İskân Faaliyetleri (XIX. Yüzyıl)
pp. 52 - 72 | DOI: https://doi.org/10.29329/jomiss.2025.1311.4
Publish Date: June 26, 2025 | Single/Total View: 0/0 | Single/Total Download: 0/0
Abstract
Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren kitlesel göçlerle karşı karşıya kalmış, yaşanan göç dalgaları Amasya kazasının yanında nahiye ve köylerini de etkilemiştir. Çalışmada Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyılda yoğun olarak karşılaştığı kitlesel göçler sürecinde ne kadar göçmenin Amasya’ya iskân edildiği ve gelen göçmenler için yapılan iskân faaliyetlerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Rusların Kırım’ı işgal etmesinin ardından başlayan kitlesel göçler araştırmada, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı, 1853-1856 Kırım Savaşı ve 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı kapsamında ele alınmıştır. Göçmenler için yapılan iskân faaliyetleri geçici ve daimi olarak değerlendirilmiş, bu süreçlerde gelen göçmenlerin iskânları için hem Osmanlı hükümetinin aldığı kararlar hem de yerli halkın yapmış olduğu yardımlara yer verilmiştir. Çalışmanın ana kaynağını arşiv belgeleri oluşturmakla birlikte, Atatürk kitaplığında bulunan konuyla ilişkili yazma eserlerden de yararlanılmıştır. Çalışmada ayrıca Amasya'ya gelen göçmenlerin mümkün olan en kısa sürede kalıcı olarak yerleşmelerini sağlamak için gıda yardımı sağlanması, konut inşa edilmesi, arazi tahsisi ve tarımsal destek konularına da değinilmektedir. Çalışma, kitlesel göçler sonrasında Amasya'da gerçekleşen yerleşim faaliyetlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Keywords: Amasya, Kitlesel Göç, İskân, Göçmen
APA 7th edition
HIZMETLI, Z. (2025). Amasya'nın Kitlesel Göçlerle İmtihanı: İskân Faaliyetleri (XIX. Yüzyıl). Journal of Migration and Settlement Studies, 3(1), 52-72. https://doi.org/10.29329/jomiss.2025.1311.4
Harvard
HIZMETLI, Z. (2025). Amasya'nın Kitlesel Göçlerle İmtihanı: İskân Faaliyetleri (XIX. Yüzyıl). Journal of Migration and Settlement Studies, 3(1), pp. 52-72.
Chicago 16th edition
HIZMETLI, Zehra (2025). "Amasya'nın Kitlesel Göçlerle İmtihanı: İskân Faaliyetleri (XIX. Yüzyıl)". Journal of Migration and Settlement Studies 3 (1):52-72. https://doi.org/10.29329/jomiss.2025.1311.4
I. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Cevdet Dâhiliye (C. DH), Nr: 202/10069.
Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Asayiş Klemi (DH. EUM. AYŞ), Nr: 64/40.
Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT), Nr: 206/20, 1389/11, 1392/25, 1403/12, 1421/88, 1468/48, 1510/93, 1531/72, 1563/2, 1611/135, 1663/92, 1691/18, 1708/48, 1715/4, 1717/108, 1739/4, 2277/127, 2665/90.
Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), Nr: 263/70.
Hatt-ı Hümayun (HAT), Nr: 737/34972, 680/33173.
İrâde Dâhiliye (İ. DH) Nr: 470/31533, 1318/58.
İrâde Meclis-i Vâla (İ. MVL), Nr: 505/22848.
Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF. MKT), Nr: 55/53, 57/58.
Maliyeden Müdevver (MAD. D), Nr: 23107.
Meclîs-i Vâla (MVL), Nr: 713/75, 724/53.
Nüfus Defterleri (NFS. D), Nr: 2159, 2164.
Sadâret Mektubî Kalemi (A. MKT), Nr: 189/84.
Sadâret Mektubi Meclîs-i Vâla Evrakı (A. MKT. MVL), Nr: 50/99.
Sadâret Mektubî Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM), Nr: 173/58, 191/7, 197/24, 200/99, 211/38, 214/130, 215/15, 224/87, 231/67, 232/22, 241/72, 252/100, 290/51, 300/9.
Sadâret Mektubî Nezâret ve Devair Evrakı (A. MKT. NZD), Nr: 294/8, 345/48.
Sadâret Mektubî Umum Vilayat Kalemi (A. MKT. UM), Nr: 6/16, 460/3, 457/79, 519/60, 574/45.
Şûra-yı Devlet (ŞD), Nr: 1790/1.
Yıldız Mütenevvi Maruzât (Y. MTV), Nr: 81/88.
Yıldız Perakende Komisyonlar Maruzâtı (Y. PRK. KOM), Nr: 3/52.
II. Atatürk Kitaplığı
Muhacirin Komisyonu Muhacirin Defteri, Atatürk Kitaplığı, BEL. MFT, Nr: 006495, 28 Kasım 1878
Muhacirin Komisyonu Tarafından Amasya'da Bulunan ve Vefat Eden Muhacirin Nüfusları Kaydedildiği Defter Sureti, Atatürk Kitaplığı, BEL. MFT, Nr: 006503, 14 Kasım 1878.
Tarihsiz Belge, Atatürk Kitaplığı, BEL. MFT, Nr: 006493.
Tarihsiz Belge, Atatürk Kitaplığı, BEL. MFT, Nr: 006516.
III. Süreli Yayınlar
Takvim-i Vekayi
IV. Diğer Kaynaklar
BERBER, Ferhat, “19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler”, Karadeniz Araştırmaları, S. 31, Güz 2011, s. 17-49.
BEYDİLLİ, Kemal, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C. XIII, S. 17, Ankara 1988, s. 363-434.
BOZKURT, Uğur, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) Göç Hareketlerinin İktisadi Hayata Yansımaları, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van 2021.
ÇAKICI, Serpil, Çarlık Rusya Dönemi’nde Ahıska Bölgesi, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Amasya 2022.
ERKAN, Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, Trabzon 1996.
İPEK, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994 Ankara.
İPEK, Nedim, “Balkanlar, Girit ve Kafkaslardan Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Göçmen İskân Birimlerinin Kuruluşu (1878-1912)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.1, 1995, s. 377-417.
İPEK, Nedim; Canik ve Göç 1800-1923, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2018.
İPEK, Nedim, Memalik-i Şahanede Muhaceret, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2022.
KARABAĞ, Rıza, Göçün Azerbaycan Türklerinin Dini Hayatı Üzerindeki Etkileri: Bakü ve Amasya Örneği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2021.
KARATAŞ, Ömer, “19. Yüzyılda Balkanlarda Kafkas Muhâcîrlerinin İskânı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C, 12, S, 2, 2012, s. 355-388.
KARATAŞ, Ömer, “19. Yüzyılda Anadolu’da Çerkes Göçmenlerinin İskânları Sırasında Karşılaştıkları Sorunlar: Uzunyayla Örneği”, Karadeniz Araştırmaları, S.36, 2013, s.83-117.
KARATAŞ, Ömer, “Kafkas Göçünün Mağdurları”, Karadeniz Araştırmaları, S. 42, 2014, s. 121-130.
KIRIM, Muzaffer Kaan, Amasya İhsaniye Mahallesi Kırım Tatarlarının Topluluklarını ve Aidiyetlerini Yeniden Üretişleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019 Kayseri.
SAYDAM, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
ŞAHİN, Cemile, “Çerkes Göçleri ve Çerkeslerin Anadolu’da Yurt Edinme Arayışları: Sakarya-Maksudiye Köyü Örneği”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 8, 2016, s. 2782-2816.
ŞAHİN, Naci, “XIX. Yüzyıl Sonrasında Anadolu’ya Yapılan Göç Hareketleri ve Anadolu Coğrafyasındaki Sosyo-Kültürel Etkileri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C, 8, S, 1, 2006, s. 63-82.
ŞAM, Emine Altunay, Kırım Savaşı'ndan Sonra Anadolu'ya Yapılan Göçler ve Amasya'da İskân Edilenler, Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2011.
YÜKSEL, Ahmet, “Göçmenlikten Vatandaşlığa, Muafiyetten Mükellefiyete: Kafkas Göçmenlerin Sivas Vilayetinde İskânları”, Geçmişten Günümüze Göç, C. I, Samsun 2017, s. 405-418.
